Cuối tuần tôi vẫn giữ thói quen dậy sớm, ghé bến cá dân sinh gần nhà để mua thực phẩm cho nguyên tuần. Bến cá Vĩnh Trường hoạt động từ hai giờ sáng, mang lại một mảng màu dị biệt với thói quen làm việc từ 9h-10h sáng ở Sài Thành.
Bức tranh sinh động về trăm nghề bám biển:
Bến cá nằm cách trung tâm thành phố 7km, từng là tập trung các ghe đánh cá chuyên khai thác gần bờ, từ hai giờ sáng đã tấp nập tàu cập cảng. Đây là nơi chi nhỏ hơn của con sông Cái đổ ra cửa biển Nha Trang, gọi là Cửa Bé. Tuy nhiên, khu vực cảng hẹp, (dài 40m, rộng 20m) nên chỉ tiếp nhận 2-3 tàu cỡ nhỏ, từ tháng 7 năm 2017, cảng này được dời sang cảng cá Hòn Rớ (hiện là chợ thuỷ sản lớn nhất Nam Trung Bộ). Việc đánh cá hiện tại chủ yếu là ghe nhỏ và cá mành (đi về trong ngày), khu vực bán cá mành giờ trở thành bến cá dân sinh [1]
Đập ngay vào mắt tôi là những anh công nhân giao đá cây - xay đá cây phục vụ việc ướp cá tại chỗ - một nghề cộng sinh phổ biến quanh bến cá. Liệng chiếc móc câu sắt quặp chặt vào thân đá, anh kéo cây đá xuống vừa tầm, để đá trên một lớp giấy cartoon, đẩy vào máy xay trước mặt và ngã người theo tiếng đá bể nhỏ ra. Tai anh thảng hoặc còn đoán định được tiếng mưa, tiếng gió hay tiếng đá đang lùa qua chứ tay anh hình như đã mất hẳn xúc giác. Chỉ còn những làn hơi rộn rạo toả dọc sống lưng, những lần quằn lưng đưa sinh lực đầu ngày dồn vào món vũ khí giữ cho cá tươi mặc kệ những làn hơi trắng muốt khẽ toả ra quanh mình.
Một công nhân xay đá cây để ướp cá tại một bến cá Nha Trang
Một công nhân nữ hứng đá vừa xay để giao đến các chòi cá bên trong bến
Cạnh đó là bức tranh sinh động của trăm nghề bám biển: người tháo lưới đãi cá bên chiếc thuyền thúng nhỏ; người cân, người đếm rộn rã cả vạt thuyền; người tranh thủ nạp nhanh củ khoai buổi sớm, kẻ vội vã nhét vài con cá ngon vào góc để trưa về nấu nồi canh cho cả nhà.
Đãi cá từ thuyền. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Cân cá buổi sớm tại Bến cá Vĩnh Trường Nha Trang
Lựa cá buổi sớm tại bến cá Vĩnh Trường Nha Trang
Lựa cá buổi sớm tại bến cá Vĩnh Trường Nha Trang
Cảnh mua bán cá tại bến cá Vĩnh Trường Nha Trang
Đàn bà bến cá tỏa ra vẻ gai góc lạ kỳ. Âm vực mảnh như rổ tre, khi the thé, khi lanh lảnh, lúc đứt quãng nhưng vẫn đủ sức chi phối sự vận động của cánh đàn ông đang thồ hàng xung quanh. Họ chê. Họ khen. Họ nói lẫy. Họ dạy đời và than thở. Họ vào vai phu khuân vác nom điệu nghệ với đủ kiểu dụng cụ thồ chứa. Họ cột dây kéo trực tiếp vào rổ mành, hoặc cột sau khi đã lần hồi chắp nối hết khay nhựa này đến dây nhợ kia. Họ tranh thủ. Họ xoay xở. Cốt di chuyển được nhiều cá nhất trong sức của mình. Họ lợt lạt. Họ đon đả. Ai nấy đều muốn giành thêm chút lợi về mình.
Cảnh kéo cá về chòi tại Vĩnh Trường Nha Trang
Cảnh kéo cá về chòi tại Vĩnh Trường Nha Trang
Đẩy xe vào cảng cá buổi sớm
Cảnh mua bán cá tại bến cá Vĩnh Trường Nha Trang
Cảnh mua bán cá tại bến cá Vĩnh Trường Nha Trang
Cảnh mua bán cá tại bến cá Vĩnh Trường Nha Trang
Đàn bà bến cá sở hữu thân hình ngấm vị biển. Họ khom, họ cúi, họ đãi, họ ướp, họ chắt, họ vét, họ ướm chừng. Giữa tiếng sóng đập mạnh vào bờ và tiếng nổ bì bạch của xe ba gác tới tuồng cá đi khắp các ngõ chợ.
Sang cá xuống khay. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Ướp cá. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Hôm nào mắt tôi cũng không thể rời khỏi khung cảnh lựa cá. Tầm năm bảy người với đôi mắt nhà nghề và đôi tay biết việc, ngồi chụm lại quanh những chiếc sàn lớn hình chữ nhật dài, đợi một người khác vớt cá ra từ thùng phuy để lựa. Họ bốc, trải, bốc rồi lại liệng cá vô những chiếc khay ngầm quy định kích thước cá từ trước.
Lựa cá buổi sớm tại bến cá Vĩnh Trường
Lựa cá buổi sớm tại bến cá Vĩnh Trường
Lựa cá buổi sớm tại bến cá Vĩnh Trường
Những đợt tiếp cá từ thùng phuy ra sàn cứ nối tiếp nhau, bên những lần cao giọng nói nghe, nói thiệt, em biết ngay mà, nếu em là chị, ổng làm giặc thì em làm hung, em mắc công mắc chuyện chứ ai ở không như mấy người đó, em rành quá mà em đách thèm nói. Tôi có cảm giác như lúc ấy, thế giới có khốn khó có rôm rả bao nhiêu cũng chỉ gom lại trong 4 cỡ cá: cá lớn, cá bé, cá vừa và cá thải.
Thỉnh thoảng, vài người đàn bà nhà gần bến xuất hiện với chiếc giỏ nhựa trong tay, môi chề ra như chén nước mắm đục, tay sờ tay bốc mặc cả thêm bớt mua cho kỳ được số cá ăn cả tuần. Vài người khác cười hề hề đợi cá lựa xong thì chỉ mỗi thứ một khay, cột chồng lên xe máy phóng mất dạng.
Một vài phụ nữ nhà gần ra bến mua cá buổi sớm
Một vài phụ nữ nhà gần ra bến mua cá buổi sớm
Dăm ba nhóm khác chạy lại số người ít ỏi đang đứng tần ngần quanh bãi, chìa con cá muốn bán ra chào, kỳ kèo, năn nỉ, thối lại tiền rồi chạy vội về khu chợ gần nhà cho kịp nhóm hưu trí tắm biển đang đạp xe về tới.
Tầm 8h-9h chợ bắt đầu tan. Những người phụ nữ đếm lại tiền, nhét vào đôi ủng, múc nước ngọt tưới quanh chòi cá nhà mình rồi đủng đỉnh trả lại vẻ yên ả cho cảng cá.
Góc nhỏ thồ biển về nhà
Đi chợ cá Vĩnh Trường Cửa Bé được ít lâu thì tôi tò mò về chợ cá Cửa Đại. Lần dò vài chủ ghe đậu ghe gần tháp Bà, tôi đến được bến cá dân sinh Song Thuỷ trên đường Ngô Đến. Đây một bến cá dân sinh nhỏ, mỗi buổi sáng chỉ vài tàu vào bờ từ cửa Đại Cù Huân (đường Ngô Đến gần Tháp Bà Ponagar). Mặc dù quy mô và sản lượng ít hơn tại cảng cá Vĩnh Trường nhưng những bến cá này giúp người dân Nha Trang có cá tươi ăn mỗi ngày. Trước đây khu vực này từng có cảng cá Cù Lao nằm ở tả ngạn sông Cái khúc gần cửa biển. Sau cảng được dời sang cảng Hòn Rớ (xây dựng năm 1999) tại xã Phước Đồng. [2]
Một “mô hình kinh doanh” truyền thống tôi bắt gặp nhiều tại Song Thủy và có lẽ ở nhiều cảng/chợ cá khác tại Nha Trang: người đàn ông ra khơi đánh bắt cá hoặc làm phụ tàu, còn người nội tướng trong nhà sẽ đảm nhận nhiệm vụ “kinh doanh" sản lượng cá đánh bắt được. Họ họp chợ ngay sát chiếc thuyền người chồng neo đậu. Chỉ những ngư dân chưa vợ mới phải đem cá ra tận bãi và kiêm thêm nhiệm vụ sổ sách.
Cảnh mua bán hải sản vừa đánh bắt tại bến cá Song Thuỷ Nha Trang
Họ ra khơi từ trưa ngày hôm trước và vô lại bờ lúc 5h-6h sáng ngày hôm sau. Tới giờ hẹn, đám phụ nữ đã đứng đợi chật bến, xì xào lanh canh. Từ trên thuyền, mấy người đàn ông đang ngái ngủ vội vã quăng dây neo, hai ba người trên bờ cột dây neo vào vị trí. Thuyền dừng hẳn, các ông vội chuyền những chiếc rổ nhựa hình chữ nhật và các thùng phuy nhựa cỡ lớn cao xấp xỉ tới rún người trưởng thành xuống khỏi thuyền. Bên trong là lũ cá mắt còn trong veo.
Đưa thuyền vào bờ. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Neo thuyền lên bờ. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Neo thuyền lên bờ. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Neo thuyền lên bờ. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Chuyền cá mành lên bờ. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Cảnh mua bán hải sản vừa đánh bắt tại bến cá Song Thuỷ Nha Trang. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Sau khi dọn dẹp khoang thuyền, họ làm ly cà phê, kiếm món gì ních đầy bụng và đánh một giấc đến trưa. Cá bán giá nào, bán được bao nhiêu cứ khoán hết cho vợ.
Mệt rồi. Nghỉ ngơi chút thôi. Ảnh: Lê Minh Hiếu
Người dân xứ biển quê tôi có thể vẫn còn chật vật chạy theo nhịp sống đô hội lấp lánh, nhưng chưa bao giờ phải sợ cảnh đói ăn. Nhờ ơn trời, tiếp sau một đêm chong đèn ngoài khơi sẽ luôn là một ngày có cá nuôi đủ miệng. Bất quá, hai vợ chồng xuống biển cào sò, bắt ốc. Còng lưng mỏi tay vài tiếng là có ốc giao vô các tiệm ốc đêm.
Tiếng xuân giòn tan trên bãi, sáng bừng ước vọng một năm mới ra khơi nhiều ấm êm.
[1] Ngô Văn Ban, Cảng cá ở Khánh Hòa, NXB Đà Nẵng 2022, tr. 59
[2] Ngô Văn Ban, Cảng cá ở Khánh Hòa, NXB Đà Nẵng 2022, tr. 59